Ode aan tante Engeltje

In de jaren zestig, ik was nog een klein meisje, zwierf mijn tante Engeltje dagelijks met wel twintig tasjes in tasjes in tasjes door Amsterdam. Ze werd uit Westerbork ontslagen omdat ze getrouwd was met een niet Joodse man. Als wij, mijn moeder en ik, haar tegen kwamen keek ze mij meewarig aan en zei: "Aggenebbisj, dat kind..." en gaf me een zompige zoen, waarop ze tegen ons begon te schelden en te tieren. Ze noemde mijn moeder 'nazi' en gaf haar de schuld van de oorlog, hetgeen gepaard ging met een hoop spuug. Ze belemmerde ons de doorgang, we stonden tegen de muur van een huis aangeplakt en konden geen kant op. Al was ze nog zo klein, ze hield ons gevangen met haar verbaal geweld. Het was alsof we gehypnotiseerd waren.

Tante Engeltje woonde in de Runstraat te Amsterdam. Ze had daar een kleine zolder kamer, in het midden van de kamer hing de wc-trekker. Over de bank en stoelen had ze doorzichtig plastic zeil en een penetrante geur benam ons de adem. De kamer stond vol met beelden. Wel dertig stuks. Elk beeld stond voor een omgekomen familielid tijdens de oorlog.
Ze benoemde ze één voor één: "Dit is Sem, dit is Leendert, dit is Miriam, tante Grietje, vader, moeder enzovoort. Liefdevol stofte ze tijdens het noemen van de namen de beelden af. Ze sprak met ze alsof ze leefden.

Tante Engeltje zette thee, de kopjes waste ze af met bleek: "Dat jullie niet viesj van me hoeven te zijn". We deden net of we een slokje namen en lieten de rest staan.
Na een rustig begin sprak ze sneller en sneller tot ze begon te schelden en tieren, vervolgens werden we de deur uitgegooid terwijl de boeken ons om de oren vlogen. We vluchten de trap af en trilden nog lang na.
Op een dag werd tante Engeltje opgenomen in Beth Shalom, een Joods ouderencentrum in Amsterdam. Ze was keurig gewassen en zat er heel zoet bij met gezonde rode wangen. Ze bleef het hele bezoek rustig. Ik denk nu dat ze haar iets hadden gegeven om rustig te blijven.
Tante Engeltje is in '82 overleden.

Van de week vond mijn vader een bundeltje met foto's en brieven. Twee schriftjes met herinneringen en aantekeningen van Tante Engeltje. Ze schreef oa hoe ze zich na de oorlog in haar kleine natte kamertje in een paleis waande: "alzoo ik er geen gezinnen uit elkaar zie scheuren en geen kinderlijden zie".

Een gedicht aan mijn grootvader, haar broer:

Lieve Sem,

Wat heb ik mij in uw leven vergist en nooit geweten hoe schoon u leven was. 

Na u smartelijk lijden met al uw Dierbaren ik alleen moest gaan.

Alleen op den Dood nog wacht

Schrijf ik dat neer voor u

Met gebroken hart

Zoo, zie ik u nog met gebroken Jas

De Kraag hoog in uw Nek

u Handen waren slank

u Nagels wel eens zwart

u was altijd stil en in uzelf gekeerd

u Houding was als de Stille Zee.

Helaas u houding zei me toen niet veel

Ik zie u nog in de triestig Bede

U Dekens waren niet veel

Zelf sprak u ook nooit veel

Ik zie u nog achter de Kachel

Gelukkig was u met Kleinste als een Prins

Al had u weinig

wat u Edel ... tooide

want u was één van de negen

En allen moesten hard werken voor het brood

u was met alles tevreden

Wat Moeder en het Leven u bood.

2 van u broers vonden voor den Oorlog de dood

Het offer wat u zijn sterfbed bracht toen zag ik pas u

Diamant.

Had niet vader of moeder en geen van ons allemaal

kan bij zijn sterfbed staan

u deed dat met u Voddepak aan.

Dat Briljante zal ik nooit vergeten

Zie hoe een Mens groot kan zijn

Die een Voddepak heeft gesleten

Vergiffenis Sem

Miljoenen keer ik mij voor u schaamde

u bij de Voddekar zag staan en 

zelf met een Voddekar mij hiermee mijn leven redde

Een Voddekar door miljoen veracht heeft mij uit de gaskamer gebracht.

Was sterker als het Oorlogsgeweld

De Nederlaag mij aangedaan

De aller doen verslagen

Mij rijker door het leven doen gaan

na uw lijden met Miljoenen van alle Rassen.

Lieve Broer

Uw leven was Liefde

wat geen Voddenkar

Helaas uw Tragische tocht

naar de Gaskamer u liefde nooit konden ontnemen.

Met het schoonste gewaad ter Wereld

droeg u gang de Marteldood tegemoet

Het concentratiekamp te gemoet

Met uw laatste woorden:

Groet mijn kinderen.

Zeg hun dat ik op Westerbork ben.

Dank voor Alles

Rust zacht

Uw zuster Engelien

Lang na "gekke" tante Engeltjes dood kunnen we nog van haar inzicht leren.

Lees ook: De zoektocht van Sara Dresden